Opinie: Aerius technisch ongeschikt en juridisch willekeurig

Sinds de uitspraak van 18 december 2024 over de Amercentrale in Noord Brabant, is er jurisprudentie die het verlenen van een vergunning via toetsing met het stiktofmodel Aerius vrijwel onmogelijk maakt. In Overijssel is er op 15 januari een initiatiefvoorstel ingebracht door Statenlid Adam Bakker om via de ADC-toets te kunnen vergunnen. Dit kan ook PAS-melders helpen. Op 22 januari werd het debat in Overijssel vervolgd.

Technische en juridische handeling

Toetsen voor een Natuurbeschermingswetvergunning is zowel een technische als een juridische handeling. Bijna niemand is specialist in beide vakgebieden, dus de ingenieur en de jurist zullen interdisciplinair moeten samenwerken om te begrijpen wat ze doen.

Technisch gezien is Aerius een algoritme van de vier bèta wetenschappen: wiskunde (statistiek), scheikunde, natuurkunde en biologie. Ook puur technische gezien is de wetenschap achter het model dus generalistisch. Niemand overziet deze vier basisvakgebieden als specialist. Misschien dat Da Vinci dat in zijn tijd nog kon, maar tegenwoordig waagt een statisticus zich niet aan scheikundige uitspraken.

Vier modules

Het stikstofmodel Aerius bestaat uit vier modules. Deze berekenen alle vier een stukje van het gedeelte van de stikstofkringloop dat zich in de lucht afspeelt. De effecten van stikstofdepositie op de biologie van bodem en water en daarmee op flora en fauna zijn grotendeels onbekend en worden slechts deels modelmatig vormgegeven. Het is dus een zeer grove aanpak, waarbij excretie, emissie, concentratie en depositie als percentage worden berekend.

Dus emissie is een percentage van de excretie, depositie is een percentage van de concentratie. En de sprong van emissie naar concentratie verloopt via aannames. De beoordeling van een individueel project dat moet worden vergund is juist zeer fijn. De grofheid van het model past niet bij de fijnheid van een individueel project.

Geen metingen in de praktijk

Daarnaast is het model niet goed gevalideerd met metingen. Een aantal grootheden waar het model mee rekent, kun je niet meten. Dat lijkt vreemd, want in deze moderne tijden zou je toch alles moeten kunnen meten? Dus empirisch vaststellen met een meetinstrument? Helaas is dat niet mogelijk. Net zoals de psychologie nog steeds niet de gedachten van een persoon kan ‘meten’, zo is een grootheid als ‘depositie’ op veldniveau ook niet meetbaar.

Je kunt pogingen met plastic trechters op een vierkante meter, en dat extrapoleren naar veldniveau of gebiedsniveau, maar het cijfer dat je dan hebt, kun je niet controleren met een meting. Je weet niet of plastic op dezelfde manier stikstof depositie ‘aanpakt’ als een plant of de bodem of een gebouw. Het is eenvoudigweg niet te meten, maar een model kan wel altijd een uitkomst genereren. Deze uitkomst is willekeurig.

Stikstof onderschat

Verder is met Aerius het lucht gedeelte van de stikstofkringloop in beeld gebracht. De stikstof die in werkelijkheid in de bodem denitrificeert, is onderschat. Denitrificatie is het feedbackproces in de stikstofkringloop, dat stikstof terug brengt in de grootste poel van stikstof, namelijk als stikstofgas in de lucht (N2). Deze onderschatte hoeveelheid bodem-denitrificatie laten de modelleurs in de lucht terugkomen en rekenen zij over veel te lange afstand toe aan agrarische bedrijven met vee.

De concrete fijnheid van een project en de willekeur en grofheid van het model passen dus niet bij elkaar. Dit laatste is een technische vaststelling. Het is echter ook een juridische vaststelling. Juridisch gezien moet deze technische conclusie worden begrepen en opgepakt.

Aerius mag niet worden gebruikt voor vergunningaanvraag

De jurist Adam Bakker heeft dit uitgewerkt in een initiatiefvoorstel, en ingebracht in de Provinciale Staten van Overijssel op 15 januari. Op 22 januari is dit debat vervolgd.

Hij stelt dat Aerius juridisch gezien niet mag worden gebruikt voor de beoordeling van een vergunningsaanvraag en heeft met zijn juridische achtergrond de inzichten van ingenieurs begrepen en gebruikt in zijn initiatiefvoorstel. Hij heeft allerlei jurisprudentie bekeken en juridisch betoogd dat de ADC-toets een middel is om te toetsen, los van het model. Dus in de ADC-toets kun je vaststellen dat het stikstofmodel Aerius niet geschikt is als toetsingskader.

Via de ADC-toets komt de beslissing over al-dan-niet vergunnen weer in handen te liggen waar het thuis hoort: bij de Provinciale Staten. Dus weg van het stikstofmodel Aerius dat als nieuwe kleren van de keizer functioneert. Weg van de rechtbank, alwaar rechters grijs worden van de uitspraken die zij moeten doen tegen onschuldige producenten, die worden vermorzeld door de willekeur van de overheid. Er is maar een uitspraak mogelijk in deze situatie: de keizer is naakt.

Relatie ammoniak en natuur

En hoe zit het dan met de relatie tussen ammoniak en de natuur? Hierover is concreet erg weinig bekend. Diverse stikstofgevoelige soorten doen het juist erg goed de laatste jaren. Hoe kan dat? Is er misschien iets anders aan de hand dat niet met stikstofdepositie kan worden verklaard?

Immers, als echt zou gebeuren wat het stikstofmodel Aerius voorspelt, dan lag er een dikke laag algen over de natuur, de landbouwgronden en de bebouwde omgeving. Dan waren alle wateren groen. Maar dat is in werkelijkheid niet zo. De staat van de natuur zal empirisch moeten worden vastgesteld, door met een verrekijker en een vergrootglas soorten te tellen. In de gebiedsanalyses van 2017 waren we daarmee goed op weg.

In de 118 gebiedsanalyses met stikstofgevoelige natuur staat: wetenschappelijk gezien is er redelijkerwijs geen twijfel dat de instandhoudingsdoelstellingen worden gehaald.

Dus vanuit die realiteit kan er gewoon worden vergund.