Hoe krijg ik fipronil echt weg uit mijn stal?

Fipronil houdt van vet

Fipronil gaat veel liever in vet zitten dan in water. Fipronil is nauwelijks schadelijk voor kippen, maar wel erg schadelijk voor het waterleven (vissen, vlooien, muggen). De kip scheidt ongeveer de helft van het fipronil dat binnenkomt weer uit met de mest. De rest komt in het vet van de kip terecht, en daarom ook in het ei: dat bevat namelijk ook vet. Als dan mest of eieren van het bedrijf worden afgevoerd, verlaat dus ook een deel van het fipronil het bedrijf. Maar een groot deel blijft nog achter in de stal en in de kippen. Dat moet ter plekke onschadelijk worden gemaakt of worden verwijderd en dan onschadelijk worden gemaakt. En dat is helaas niet zo eenvoudig. De eigenschappen die ervoor zorgen dat fipronil lang werkzaam is, werken nu tegen.

Fipronil is erg stabiel

Fipronil is een behoorlijk stabiele stof: die maak je niet zomaar kapot. Bovendien wordt fipronil omgezet in een aantal omzettingsproducten (metabolieten) die net zo effectief zijn en dus ook net zo schadelijk voor het milieu. Je moet dus fipronil en alle omzettingsproducten van fipronil bij elkaar optellen. Daarom wordt op een uitslag ook altijd de som van fipronil en de metabolieten gerapporteerd. Alleen door oxidatie of met veel UV-licht kunnen fipronil en de omzettingsproducten van fipronil echt onschadelijk worden gemaakt. Dat gaat veel beter in een basische omgeving (hoge pH) dan in een zure omgeving.

Fipronil hecht aan vuil en poreuze oppervlakten

Een bijkomend probleem is dat fipronil goed hecht aan vettig vuil en poreuze oppervlakten zoals beton. In pluimveestallen is daar veel van. Onder laboratoriumomstandigheden kan fipronil binnen twee uur geheel worden afgebroken met soda en waterstofperoxide. In een stal gaat dat veel moeilijker. Eerst moet fipronil worden vrijgemaakt uit het vet en de wanden. Als wanden of vloeren voor de eerste keer worden behandeld, lijkt het vaak alsof de som van fipronil en de metabolieten zelfs hoger wordt. Dat komt omdat fipronil door het soda vrijkomt uit het vet en de vloeren of wanden. Pas na vele malen behandelen met soda en waterstofperoxide zal de som van fipronil gaan dalen.

Niemand weet hoeveel fipronil er is opgeslagen in de poreuze oppervlakten en onder de vettige vuillagen. En dus is het ook niet bekend hoe vaak je moet behandelen. Wat je ook vaak ziet, is dat in de analyse blijkt dat er de eerste keer veel fipronil en weinig fipronil-sulfone is, terwijl bij latere behandelingen veel minder fipronil en veel meer fipronil-sulfone en fipronil-sulfide ontstaat. Dat wijst erop dat de omzetting is begonnen, maar nog niet klaar is. Dan is het enige advies: behandelen, behandelen, behandelen.

Fipronil oxideert beter bij hoge temperatuur

Het onschadelijk maken van fipronil gaat beter bij hoge temperaturen. De optimale temperatuur voor de oxidatiereactie met waterstofperoxide is tussen 35 en 40 graden. Het kan dus helpen om de stal te verwarmen.

Fipronil breekt volledig af door verbranding. Verbranding is de uiterste vorm van oxidatie. Fipronil zal dus onschadelijk gemaakt worden als het verbrand wordt. In vleeskuikenstallen wordt de methode van schoonbranden wel toegepast. Dit zou een oplossing kunnen bieden voor bijvoorbeeld vloeren. Het moet wel gebeuren door een brander te gebruiken die hoog genoeg (boven de 500 graden Celsius) verwarmt. De vraag is natuurlijk of dit praktisch is. In mest wordt fipronil ook op deze manier onschadelijk gemaakt.

Fipronil zit in de kip

Maar dan de kip: daar zit het fipronil als fipronil-sulfone dus in het vet. Het belangrijkste is om ervoor te zorgen dat de kippen in een schone omgeving komen te zitten. Maar omdat kippen fipronil steeds via de mest uitscheiden, moet ook de mest iedere keer worden weggehaald. Door kippen eieren te laten leggen, verdwijnt ook fipronil uit de kip. Op die manier duurt het ongeveer vijf tot acht dagen voordat de helft van het fipronil uit de kip is verdwenen. Heeft de kip bijvoorbeeld 0,200 mg/kg fipronil in het ei, dan duurt het dus zes keer vijf tot acht dagen (dertig tot 48 dagen) voordat het fipronil in ei onder de 0,005 mg/kg komt.

Een alternatief is dan ruien: hierdoor verliest de kip ongeveer 80 procent van het vet. Het lijkt er nu op dat niet al het fipronil evenredig met het vet verdwijnt, maar dat een deel van het fipronil in het vet overblijft waardoor het overblijvende vet hogere fipronilgehalten bevat dan voor het ruien. Zodra de kip dan weer eieren begint te leggen, bevatten de eerste eieren weer fipronil. Maar omdat er dan snel nieuw vet wordt gevormd, daalt het fipronil in het vet waarschijnlijk snel en moet na twee tot drie weken nadat 90% legproductie is bereikt, het fipronil in de eieren onder de norm kunnen komen.

Binnen een werkdag advies op maat door veterinair toxicoloog

Het is begrijpelijk dat u als ondernemer soms door de bomen het bos niet meer ziet. Om advies op maat te kunnen leveren, gaan GD en het Poultry Expertise Centre n meer samenwerken. Als u specifieke vragen heeft over uitslagen of de situatie op uw bedrijf, dan kunt u binnen een werkdag een advies krijgen van een veterinair toxicoloog. Daarvoor belt u met het meldpunt Fipronil: T 088 020 6410. Via dit meldpunt worden uw gegevens gedeeld met GD. U wordt binnen een dag teruggebeld door een expert van GD om uw situatie te bespreken.

Fipronil onschadelijk maken in de stal

Om fipronil in de stal onschadelijk te maken is het advies om de verontreinigde oppervlakten nat te maken met een soda-oplossing. Terwijl het oppervlakte nog nat is, kan het waterstofperoxide worden aangebracht. Zodra het oppervlakte is gedroogd, kan de totale behandeling met soda en waterstofperoxide herhaald worden.

Fipronil verwijderen uit de stal en later onschadelijk maken

Om fipronil uit de stal te verwijderen, kan gebruikgemaakt worden van middelen die vettige stoffen laten oplossen in water. Bijvoorbeeld zeep of spiritus. Het fipronil dat op deze manier wordt verwijderd, is nog steeds schadelijk. Het spoelwater zal daarom opgevangen moeten worden in bijvoorbeeld big bags voor een latere behandeling. Er is op dit moment nog geen praktisch haalbare methode bekend om fipronil dat opgelost is water onschadelijk te maken.

Lees op de de fipronilpagina van GD meer over fipronil.