Herbestemmen van een agrarisch erf: Wat komt er op je af?

Daniëlle, die al bijna 25 jaar in de makelaardij werkt en sinds 2012 medeeigenaar is van makelaarskantoor Vrielink en Buitenwonen in Schalkhaar, vertelt over haar ervaringen bij dergelijke processen. ‘Wonen in het buitengebied gaat over ruimte, rust en het gevoel vrijheid. Het is daarom ook helemaal niet vreemd dat ondernemers die stoppen met hun boerenbedrijf, graag op hun eigen erf willen blijven wonen. Op die plek hebben ze hun bedrijf opgebouwd, hebben ze jaren hard gewerkt en zijn de kinderen geboren en opgegroeid. Maar nu ze gaan stoppen met het bedrijf, vragen ze zich af wat kan en mag met de leegstaande bedrijfsgebouwen en stallen.’

Emotioneel proces

Herbestemming van hun erf is een optie. Gemeenten noemen dit vaak net weer anders, Rood voor Rood of Ruimte voor Ruimte zijn ook benamingen die je vaak hoort. In het kort komt deze regeling er op neer dat stoppers, in ruil voor het slopen van overtollige bebouwing, nieuwe woningen op hun erf mogen bouwen. De kosten van de sloop en nieuwe inrichting van hun erf kunnen ze bekostigen met de opbrengst van de bouwkavel of het bouwrecht. Voor gestopte boeren heeft Daniëlle in de loop van de jaren meerdere herbestemmingsprojecten gedaan. Deze optie lijkt aantrekkelijk, maar is op praktisch en emotioneel vlak niet altijd even eenvoudig, weet ze. ‘Want naast dat ze een belangrijke fase van hun leven afsluiten, kan het ook een emotioneel proces zijn als het opgebouwde bedrijf wordt gesloopt.’ Stoppen met een agrarisch bedrijf is niet te vergelijken met iemand die met pensioen gaat na een dienstverband bij een werkgever. Agrarische bedrijven zijn vaak familiebedrijven die door meerdere generaties opgebouwd zijn. Of het nu een vrijwillige bedrijfsstaking is of niet: het blijft een lastig proces om daar definitief een punt achter te zetten.’

Tijd kan nuttig zijn om aan het idee te wennen Bekend is, dat dit soort processen lange tijd in beslag kunnen nemen. ‘Tijd, geduld en vertrouwen zijn hierbij essentieel Maar deze tijd kan ook nuttig zijn. Het geeft stoppers de tijd om aan het idee te wennen om andere mensen toe te laten op hun erf als nieuwe buren. Dat wenproces heeft ook tijd nodig en dat is niet erg. Soms hikken mensen tegen het lange traject aan, terwijl het ook wel ergens goed voor is dat het niet morgen al allemaal is geregeld’, schetst ze. Want het gevolg van de keuze om stallen en bedrijfspanden te gaan slopen en bouwkavels te verkopen, is dat er één of meerdere woningen op het erf komen te staan. Het gevoel van vrijheid en privé kan veranderen. En wie worden straks je nieuwe buren? Daniëlle ziet in de praktijk dat kopers van bouwpercelen in het buitengebied meestal geen mensen zijn ‘van 3 hoog achter.’ ‘Ze zijn op het platteland opgegroeid en weten wat dat inhoudt. De vrees voor klagende, stadse buren is dus niet altijd terecht. Maar ik begrijp wel dat de verkopers daar wat huiverig voor kunnen zijn.’

Vragen en onzekerheden

Tijdens het traject speelt ook mee dat bij de stoppers veel vragen leven, ervaart Daniëlle. Ook dat is begrijpelijk, want er zijn natuurlijk best wat onzekerheden die op hun pad komen. Lukt het wel om de bouwkavels te verkopen? Wat gaat alles kosten? Hoe lang duurt de procedure? Moet ik geld voorfinancieren? Blijft er wel genoeg over voor mijn oude dag? Daniëlle: ‘Het is vooraf niet te overzien wat er allemaal op ze afkomt. Wat helpt, is samen een tijdslijn schetsen. Ook kan het goed en nuttig zijn om contact te zoeken met anderen die een herbestemmingstraject op hun erf afrondden en daar samen eens te gaan kijken.’

Nieuwe levensfase

Opvallend is dat de omgeving op financieel vlak vaak rooskleurig aankijkt tegen een gestopte boer die bouwkavels verkoopt. ‘Stoppen met de boerderij en dan de bouwkavels voor een hoge prijs verkopen, dat tikt lekker aan’, is de gedachte. Helaas gaat die vlieger bijna nooit op, weet Daniëlle. ‘Het aanbieden van bouwkavels gebeurt niet uit luxe. De verkoop van bouwpercelen op het erf is een noodzaak om het financieel allemaal rond te kunnen zetten. Er is simpelweg geen alternatief. Om uit alle kosten te komen, moeten stoppers wel. Want ook daarna moet er inkomen komen. En de Belastingdienst weet de stoppers vervolgens óók te vinden.’

Sloopvouchers

Gemeenten zijn over het algemeen soepeler geworden in hun beleid voor herbestemming van agrarische erven. Zo kunnen inwoners van sommige gemeenten als ze een schuur of stal slopen en zelf niets terug wil bouwen, een voucher aanvragen bij de gemeente. Deze tegoedbon geeft recht op de bouw van een woning of een schuur op een andere locatie. De tegoedbonnen zijn dan verhandelbaar binnen de gemeentegrenzen. Omdat gemeentelijk beleid verschilt, is het voor boeren die willen stoppen met hun bedrijf en van hun leegstaande stallen af willen, goed om in gesprek te gaan met een adviseur of makelaar van Buitenwonen die weet wat kan en mag. ‘Mijn tip voor mensen die overwegen te stoppen met hun boerderij, maar geen idee hebben wat ze moeten doen en waar ze moeten beginnen is: ga het gesprek gewoon eerst rustig aan. Je hoeft echt nog niet direct keuzes te maken. Maar door het zetten van een eerste stap, open je deuren. Alleen dat geeft al lucht. Ik begrijp dat dit een grote drempel kan zijn. Maar weet dat het oplucht als de eerste stap gezet is.'