Van een simpel stropijpje tot een volledig geautomatiseerde melkrobot; er is veel veranderd op het gebied van melkwinning

De melkrobot, een Nederlandse uitvinding

Vanaf de jaren ’50 steeg de verkoop van melkmachines door de groeiende omvang van melkveebedrijven en de wens om het melken te automatiseren. In de jaren ’70 werd de tot dan toe gebruikte melkbus verdrongen door de koeltank. De emmerinstallaties werden vervangen door een melkleiding, waardoor de weg werd vrijgemaakt voor de doorloopmelkstal (Veeteelt 2-2009 via edepot WUR).

De sterke groei in bedrijfsomvang, het besparen van arbeidskracht en -tijd vormde de basis om een systeem te ontwikkelen, waarbij de koe geheel automatisch gemolken zou worden. Dit systeem, de zogenaamde melkrobot, is een Nederlandse uitvinding. De heren Middel en Oenema, docenten van de praktijkschool in Oenkerk, ontwikkelden de eerste melkrobot. En met succes. De docenten pakten de primeur; in 1983 werd de eerste koe in hun ontworpen melkrobot op de praktijkschool gemolken (Veehouderij Techniek jan 2020). Uiteindelijk duurde het nog tot 1992 tot de eerste veehouder ter wereld, een Nederlander, met een melkrobot ging werken (Veeteelt 2-2009 via edepot WUR).

Veehouderijen in Nederland; aantal typen stallen

Het automatische melksysteem begint de traditionele visgraatmelkstal van zijn troon te stoten. In 2020 waren er 5.142 visgraat melkstallen tegen 4.924 in juli 2021. Het aantal automatische melksystemen is van 4.513 in 2020, toegenomen naar 4.594 in juli 2021, volgens cijfers van de Stichting Kwaliteitszorg Onderhoud Melkinstallaties (KOM). Van het totaal aantal staltypen is 29% (28% in 2020) een automatisch melksysteem en 31% een visgraat melkstal (32% in 2020).

Door de hogere melkproductie per koe is het wenselijk om meer dan tweemaal daags te melken. Bij de traditionele manier van melken loop je dan al snel tegen problemen aan; te weinig arbeidskracht en -tijd om dit te realiseren. De behoefte aan meer arbeidsflexibiliteit en de stijgende arbeidskosten maken dat veel veehouders vaker de keuze voor een melkrobot maken.

Meer melk met de melkrobot

Een melkrobot biedt veel voordelen. De koe kan haar eigen ritme volgen en naar de melkrobot gaan wanneer zij dat wil. Dag en nacht. Er is geen rangorde strijd meer, zoals dat in de wachtruimte bij de melkstal wel voorkomt. Voordeel hiervan is dat de aanmaak van adrenaline te verwaarlozen is, terwijl de oxytocine aanmaak juist volop is. Dit begint al als de koe besluit naar de robot toe te lopen. Het resultaat is een hogere melkproductie en vlotte melkafgifte, waardoor de melkinstallatie beter benut wordt (Groenkennisnet). De kans op storingen en de onderhoudskosten (zoals reinigingsmiddelen, water en stroomverbruik) is daarentegen wel hoger ten opzichte van de traditionele manier van melken.

Dankzij de melkrobot ligt de fysieke belasting voor de veehouder stukken lager en er wordt bespaard op melktijd. Tijd die vrijkomt voor activiteiten als insemineren, bekappen of sociale activiteiten als studieclubs.

Elk merk zijn eigen sterke punt

Inmiddels zijn er diverse fabrikanten die een automatisch melksysteem aanbieden. Elk met vaak net iets andere specificaties; zoals rechtdoor de melkrobot in- en uitlopen, mastitisdetectie, een elektrische robotarm of twee koeien in één robotunit. De melkrobots komen vaak met een bijpassend managementsysteem. Afhankelijk van het merk en type melkrobot, worden tijdens het melken parameters als melkopbrengst, verwachte tijdsduur van de melkbeurt, celgetal op kwartierniveau en kwaliteit van de melk verzameld. Deze statistieken kunnen via een app op de smartphone worden ingezien.

Bij koe-attenties of storingen aan de melkrobot, krijgt de veehouder direct een melding op de smartphone binnen. De veehouder kan, ongeacht de locatie waar hij of zij zich op dat moment bevindt, actie ondernemen. Ook op afstand kan data worden uitgelezen.

Met de melkrobot verschuift de traditionele manier van bedrijfsvoering naar een meer management gerichte bedrijfsvoering

De komst van een automatisch melksysteem verandert de traditionele manier van melken naar een meer managementgerichte bedrijfsvoering (Handboek melkveehouderij 2019, WUR). De vertegenwoordigers van Wopereis raden aan om diverse bedrijven te bezoeken om verschillende melkrobots in bedrijf te zien. Ga het gesprek aan met veehouders die al een tijd werken met een automatisch melksysteem en maak de balans op of een melkrobot inderdaad past bij de bedrijfsvoering.

De BouMatic Gemini is uniek met zijn duobox mogelijkheid; nog efficiënter melken

De Gemini van BouMatic, het merk waarvan Wopereis dealer is, is een melkrobot die zowel leverbaar is in een enkele als dubbele box. Bij de dubbele box kunnen twee koeien in één unit door één robotarm worden bediend. Een onervaren vaars hoeft dus niet alleen in de melkrobot te staan. De robot heeft een open karakter, zodat de koe ook contact behoudt met de koppel. De Gemini heeft daarnaast patent op de aansluitwijze van het melkstel: de robotarm benadert de koe tussen de achterpoten om het melkstel aan te sluiten. Hierdoor is er geen visuele afleiding en blijven schrikreacties achterwege. Dit beschermt de robot ook tegen eventuele schoppen van de koe.

Eenmaal in de melkrobot wordt de koe herkent door het identificatiesysteem, die direct bepaalt of het tijd is om de koe te melken. Een camera stelt de speenpositie vast, waarna de voorbehandelbeker elke speen reinigt en stimuleert voor een maximale oxytocineproductie en een optimale melkafgifte. Dit proces duurt tussen de 60 en 90 seconden. Hierna worden de melkbekers aangesloten en wordt de kwaliteit van de melk constant met sensoren en meetapparatuur bewaakt.

De GGD stelt dat een koe per 24 uur minimaal 2,5 robotbezoeken moet hebben. Afhankelijk van het punt in haar lactatie, ligt de productie per keer in de meeste gevallen tussen de 8 tot 14 kg. Doordat de koe vaker wordt gemolken, ligt de melkgift met een melkrobot vaak hoger dan bij de traditionele manier van melken. De melkrobot wordt intensief gebruikt, waardoor tepelbekers en slangen sneller slijten dan bij een melkstal. Het tijdig en preventief vervangen van slijtdelen is dus belangrijk.

De melkrobot is hard op weg om de gangbare manier van melken te worden

Sinds de eerste voorzichtige poging om het handmelken te automatiseren, zijn er vele ontwikkelingen geweest. De conclusie is dat de melkrobot sinds het eerste model in de jaren ’80 een technisch hoogstandje is geworden. De producenten van de automatische melksystemen blijven doorontwikkelen om voor de koe en de veehouder een zo optimaal mogelijk werkende melkrobot te realiseren.

Dankzij de melkrobot is het welzijn van de koe verbeterd, doordat ze haar eigen ritme kan aanhouden. Er kan goed gemonitord worden op de kwaliteit van de melk, de gezondheid van de koe en andere parameters, waardoor de veehouder adequaat kan handelen. Voor de veehouder levert de robot, naast inzicht in de veestapel, een aanzienlijke besparing van de fysieke belasting op. Veelal wordt ook op arbeidstijd bespaard.

Welk automatisch melksysteem gekozen wordt, is persoonlijk en hangt van de bedrijfsvoering af. Uiteindelijk wil iedere veehouder hetzelfde: een gezonde veestapel en de melktank vol met kwaliteitsmelk. Het liefst tegen lage kosten.

Duidelijk is wel: de ontwikkelingen staan nog lang niet stil.