Liveblog (gesloten): Van der Wal gruwelt van gedachte te moeten onteigenen

Ammoniaknormen worden aangescherpt, PAS-melders gelegaliseerd.

Er wordt veel gemeten via nationaal meetnetwerk luchtkwaliteit, stelt de stikstofminister. Depositiemetingen kennen technisch en fysieke beperkingen, daarom wordt gewerkt met modellen. Maar de minister vindt het belangrijk om het meten verder te ontwikkelen.

Van der Wal kreeg ook vragen over de Rav-normen, de emissienormen voor stallen. Derk Boswijk had gesteld dat die normen iets van een eerder tijdperk waren, en dat emissies nu rechtstreeks gemeten kunnen worden. Maar die RAV-normen zijn verantwoordelijkheid van de minister van I&W, Mark Harbers, stelt Van der Wal. De normen voor uitstoot ammoniak uit stallen worden, zoals eerder gezegd, aangescherpt.

Het kabinet doet er alles aan om de PAS-meldingen te legaliseren, vertelt de minister. „Boeren hebben te goeder trouw gehandeld en dachten dat ze het goed deden. Dat moet dus opgelost worden", stelt ze. "Ik vind het onterecht, we moeten het fiksen. Tot de kaders vast staan, doe ik er alles aan om de PAS-melders te legaliseren."

Volgens minister Van der Wal voelt het kabinet echt de urgentie en hebben inmiddels de eerste PAS-melders te horen gekregen dat ze een vergunning hebben. De minister benadrukt daarbij dat dit een wettelijke opdracht is.

En daarmee eindigt het debat voor vandaag, en sluit dit blog. Normaal zou er een tweede termijn volgen, maar daar is geen tijd meer voor. Die tweede termijn wordt zo snel mogelijk ingepland.

‘Plantjes vallen niet meteen om bij overschrijding van de KDW’

De KDW is de grens waarboven het risico bestaat dat de kwaliteit achteruitgaat, vertelt Van der Wal. Het is niet zo dat de plantjes meteen omvallen. Maar de stikstof die er al ligt, legt ze uit, die verdwijnt niet, en met alle stikstofdepositie die er nog bij komt, komt er stikstof bij. En daarmee neemt het gevaar op achteruitgang toe.

Voor de rechter is de KDW op dit moment het enige middel om de kwaliteit van de natuur te testen. Daarom gaat de regering nu ook natuurdoelanalyses maken, waar op een andere manier de kwaliteit van de natuur wordt bepaald. Het geeft de rechter andere instrumenten om de natuurkwaliteit te bepalen. Die analyses zullen vooral van belang zijn bij gebieden waarvan bekend is dat de KDW voor lange tijd niet gehaald zal worden.

Derk Boswijk had gevraagd waarom er überhaupt nog nieuwe natuur wordt ontwikkeld. Van der Wal legt uit dat dat is om de bestaande natuur te verstevigen. Juist door habitats uit te breiden nabij beschermde gebieden, wordt de natuur daar robuuster gemaakt.

Daarnaast gaat de regering een ecologische autoriteit instellen. Daarmee wordt de KDW niet opzijgeschoven, legt de minister uit, maar die autoriteit kan wel beoordelen hoe de KDW per gebied geïnterpreteerd moet worden.

Op zoek naar maatwerk

Thom van Campen (VVD) uit zijn zorgen over boeren die wel willen stoppen, maar niet meteen hun grond willen verkopen. ,,Grond voor boeren is emotie, het zit vaak al generaties lang in de familie. Ik hoor vaak van boeren: ik ben best bereid om mijn agrarische activiteiten te stoppen, maar als ik in gesprek ben met de provincie dan zeggen ze we willen ook je grond kopen, en dat wil ik niet.” De VVD-er vraagt of de minister zijn zorgen daar kan weg nemen, bijvoorbeeld door andere activiteiten op de grond te organiseren, die wel in het plan passen, maar waarbij de agrariër zijn grond kan houden.

De signalen zijn de minister niet onbekend. ,,Die zorgen herken ik ook, maar waar ik op zoek naar ben is maatwerk. Het is aanpassen van de regels naar een situatie. Dat is de kracht, maar ook het ingewikkelde ervan, omdat de situatie per gebied verschillend is.”

Minister praat ook met Duitsland en Vlaanderen over stikstofaanpak

Minister Van der Wal laat de commissieleden weten dat ze ook gesprekken voert met Duitse en Vlaamse overheden om ook de stikstofdepositie vanuit het buitenland omlaag te brengen. „Want stikstof stopt niet bij de grens.”

De minister kan nog niet aangeven hoeveel boeren er zullen worden uitgekocht en hoeveel grond aan de landbouw zal worden onttrokken. Ze geeft aan dat ze daar op 1 juli 2023, wanneer de natuurdoelen bekend moeten zijn, meer zicht op is.

De minister vertelt dat er momenteel met 60 piekbelasters wordt onderhandelt over uitkoop.

Veel boeren die open staan voor de vrijwillige uitkoop blijven volgens de minister ‘nog op hun handen’ zitten omdat de financiële regeling niet altijd gunstig voor hen is. Daarom gaat Van der Wal in gesprek met de minister van financiën om belemmeringen van de vrijwillige uitkoop weg te nemen.

Onteigening is onontkoombaar

Om de doelen te behalen is het niet te voorkomen dat boeren in de toekomst moeten worden onteigend. ,,Vrijwilligheid is het uitgangspunt, daar moeten we maximaal op inzetten, maar als we de doelen niet in zicht hebben, dan horen daar escalatiemiddelen bij. Als we horen dat het niet vrijwillig wil, dan moet ik ingrijpen", stelt Van der Wal.

,,Ik wil wel aan de voorkant duidelijk hebben op welke voorwaarden we onteigening in gaan zetten. We moeten kenbaar maken wat de regels zijn, zodat je er transparant over bent. Alleen vrijwillige maatregelen zijn niet genoeg. Dat is niet leuk om te zeggen, maar het is zoals het is.’

'Foute stikstoflijst was menselijke fout'

„Gisteren heb ik u de brief met de honderd grootste stikstofuitstoters gestuurd“, vertelt minister Van der Wal. „Ik wilde voortvarend te werk gaan, maar het bleek dat ik de foute informatie heb gestuurd.“ Het was een menselijke fout, zegt de minister, de ambtenaar bij het RIVM heeft de verkeerde lijst gebruikt. Maar zij is verantwoordelijk, en ze baalt ervan.

Maar ze verzekert de Kamer dat die lijsten niet zijn gebruikt voor beleidsbepaling. Ze zijn enkel opgesteld op verzoek van de Kamer, naar aanleiding van het verzoek van Laura Bromet.

Van der Wal herhaalt dat alle sectoren moeten bijdragen. Niet enkel de landbouw, maar ook de industrie - ook de bedrijven die nu bovenaan die lijsten staan. „Maar dan moet je ook bedenken“, zegt ze, „dat Tata Steel, die bovenaan de lijst met NOx-uitstoters staat, slechts verantwoordelijk is voor 0,12 procent van de depositie in natuurgebieden.

Van der Wal: natuurdoelen per gebied uiterlijk 1 juli 2023 bekend

Provincies krijgen binnenkort te horen welke natuurdoelen ze per gebied moeten halen. Dat gebeurt per gebied op een andere datum. Sommige gebiedsprocessen lopen al. Op 1 juli 2023 moet dat in ieder geval duidelijk zijn. Tevens kijken we naar extensiveren en het toepassen innovatie. Die moeten ook in de gebiedsgerichte aanpak meenomen worden. Roelof Bisschop wil van de minister weten of boeren wel voldoende vertegenwoordigd zijn in de gebiedsprocessen en wel het gevoel hebben voldoende gewicht te hebben. Van der Wal geeft aan dat er voor iedereen ruimte is om mee te praten in de gebiedsprocessen. „Gelijkwaardigheid is een belangrijk uitgangspunt van de gebiedsprocessen.”

Van der Wal 'gruwelt van gedachte te moeten onteigenen'

Christianne van der Wal, minister voor Natuur en Stikstof, zoekt draagvlak voor haar beleid. „De stikstofaanpak is geen Haagse kwestie. Het raakt niet alleen de landbouw, maar ook woningzoekenden en projectontwikkelaars. Heel veel mensen zijn voor hun toekomst afhankelijk van de aanpak.”

De minister stelt dat de Nederlandse natuur er slecht voor staat. „Vlinders en insecten leggen het loodje terwijl brandnetels en bramen juist floreren. Stikstof raakt ook onze veiligheid. Een teveel aan stikstof zorgt de wortels van bomen zich niet vastzetten, waardoor die bomen sneller bij storm kunnen omwaaien. Het is onontkoombaar dat we daarom nieuwe doelen voor bescherming van natuur stellen. Zonder natuur is het een troosteloze bedoening. Er is veel werk te doen, maar we hebben er allemaal belang bij.”

Van der Wal benadrukt dat zij ervan gruwelt van de gedachte boeren eventueel te moeten onteigenen. „Ik neem dit ook zeer serieus. Ik zal ervoor dat bij elk gebiedsproces de doelen volkomen helder zijn. Dat is cruciaal voor het bereiken ervan. Als boeren vrijwillig willen stoppen moeten we ervoor zorgen dat er een financiële regeling is die voor hem aantrekkelijk is.”

Staghouwer: Schrijnende situaties onder jonge boeren

Minister Henk Staghouwer (LNV) vindt het ongelooflijk belangrijk dat er perspectief komt voor de volgende generatie. ,,Dat is ook waar we zeker veel aandacht aan gaan besteden.”

Laura Bromet (Groen Links) wijst de minister erop dat als de provincies nog met plannen moeten komen, dat boeren die al die tijd aan de rand van een Natura2000 zitten nog langer in onzekerheid zitten. ,,Ze weten soms niet eens dat ze aan de rand van zo'n gebied zitten. Hoe moeten ze nou zekerheid krijgen waar het naartoe gaat.”

Staghouwer beaamt dat er nog onzekerheid is. ,,Ik heb ook veel gesprekken gevoerd met jonge boeren. Dan kom je schrijnende situaties tegen. Daar zijn wij zeker niet ongevoelig voor.”

Kamer wil duidelijkheid over beleid, Staghouwer blijft vaag

De Kamerleden maken meteen gebruik van de extra ruimte voor interrupties. Thom van Campen en Tjeerd de Groot willen van de minister weten wat hij eigenlijk wil. Wat is zijn politieke visie op de landbouw, hoe ziet hij de transitie voor zich, als de regering doelen gaat stellen, wat zijn die doelen dan? Want dit is toch een debat over de hoofdlijnen van het regeringsbeleid, en dan doet de visie van minister Staghouwer er wel toe.

Maar de antwoorden van de minister blinken uit in vaagheid. En als hij verder onder druk wordt gezet om preciezer te zijn, zegt hij die vragen nu niet te beantwoorden. „Over een paar maanden komt mijn brief over het perspectief voor boeren.“

Laura Bromet probeert het nog eens. „Er zijn veel boeren die nu in onzekerheid zitten, die geen idee hebben welke richting ze op kunnen gaan“, stelt ze. Maar ook hier wil Staghouwer die boeren geen duidelijkheid geven. „Wacht u maar op die brief.“

Meer interrupties mogelijk

Caroline van der Plas ergert zich aan de procedure. Kamerleden mogen slechts twee interrupties plaatsen, heeft voorzitter Anne-Marijke Podt besloten, want anders loopt het debat te ver uit. „Dan zou het makkelijk half een kunnen worden, of later." Er nemen maar liefst dertien fracties deel aan het debat, en daardoor duurt het debat heel lang. Al twee keer eerder heeft een debat niet tot een fatsoenlijk einde kunnen komen.

Maar Van der Plas vindt dat ze met twee vragen te weinig ruimte krijgt om haar taak te vervullen - zeker bij zo'n belangrijk debat als dit. Een meerderheid van de deelnemers is het met haar eens. En dus besluit Podt om iedereen de ruimte te geven voor vier interrupties. En om elf uur, als het debat moet zijn afgelopen, zullen de Kamerleden kijken waar ze zijn en hoe ze verder gaan.

Staghouwer begint met zijn betoog

Minister Henk Staghouwer van LNV hervat het debat met het beantwoorden van de vragen van Kamerleden. Hij ziet in innovaties mogelijkheden om de landbouw in Nederland sterker te maken, laat hij in zijn inleiding weten. Maar hij realiseert zich ook dat boeren zekerheid willen hebben dat zij hun investeringen ook kunnen terugverdienen. „Maar in nieuwe tijden zijn er nieuwe kansen”, vindt de minister. Daarom gaat Staghouwer zich sterk maken om het verdienvermogen van de boeren in de keten te versterken en zonodig juridisch af te dwingen.

Pauze

De ministers nemen een half uur de tijd om de antwoorden voor te bereiden. Om half negen gaat het debat verder.

Grinwis: Onbegrip en wantrouwen

Het is volgens Grinwis jammer dat er in het landbouwdebat zo’n diepe loopgraven zijn ontstaan dat het bijna niet meer mogelijk is om over die kloof heen met elkaar te spreken. Over en weer heersen onbegrip en wantrouwen.

De minister zet boeren onder druk om snel te stoppen, vindt Grinwis. Hij wil weten of zij daarbij wel begrijpt wat het met boeren doet om een bedrijf dat al generaties in de familie is, op te geven? En de blunder met de RIVM-lijst helpt daar niet bij.

Wat betreft instandhouding van de natuur, wil Grinwis dat er meer gewicht wordt gegeven worden aan de ecologische autoriteit en minder aan de KDW. En in de brief besteedt de minister vooral aandacht aan de landbouw - wat gebeurt er met de andere sectoren? Welke stappen moet de industrie nemen?

Thijssen: Plan is niet onontkoombaar

De PvdA denkt dat met het plan dat er nu ligt Nederland niet snel genoeg van het slot komt. ,,Er ligt geen plan om de natuur snel genoeg te laten herstellen. Het plan geeft geen zekerheid dat de natuur beschermd wordt", aldus Joris Thijssen.
Ook is de partij van mening dat de plannen niet dwingend genoeg zijn. ,,De minister zegt wel dat het afdwingbaar moet zijn, maar dat doet ze niet. Waarom zet ze het niet in de wet. Hoe wordt het onontkoombaar.”
Thijssen vindt wel dat de onzekerheid op deze manier onder boeren blijft. ,,Hoe ziet Nederland erover tien jaar uit, is dan de helft van de veestapel weg of is dat 30 procent? Wat betekent het eigenlijk als de melkveehouderij grondgebonden wordt. Hoe gaan boeren dan met minder vee een hele boterham verdienen?”

Verder wil de PvdA-er graag van de minister weten hoe het kabinet gaat zorgen voor de legalisatie van de PAS-melders. Er is stikstofruimte nodig voordat provincies kunnen legaliseren in plaats van overgaat tot handhaven.

Beckerman: Boeren zitten in een wurggreep

Gangbare boeren zijn volgens Sandra Beckerman (SP) in een wurggreep terechtgekomen. Ze wil weten hoe de regering ervoor zorgt dat ze daaruit komen De PAS-uitspraak is alweer drie jaar geleden, en zolang, stelt ze, zitten boeren al in onzekerheid. En zolang ze in onzekerheid zitten, zien ze geen toekomst meer.

Het is volgens haar al jaren bekend dat de landbouw een omslag moet maken, maar opeenvolgende regeringen hebben daar volgens haar te weinig aan gedaan. Ze roept de huidige regering op om boeren te ondersteunen om die omslag wel te laten maken.

Bromet: Vrijwilligheid is onhaalbaar

Laura Bromet (GroenLinks) begint met complimenten voor de minister Van der Wal. ,,De natuur is de basis van ons bestaan en de natuur staat onder de druk. Daar waar GroenLinks altijd voor de troepen vooruitloopt, betrapte ik me erop dat we de laatste jaren vooral bezig waren met het kabinet aan gemaakte afspraken te houden. Ik heb in een van de eerste debatten al gezegd: vrijwilligheid bij dit probleem is onhaalbaar. Deze minister erkent dat de oplossing samengaat met pijn en dwang.”

Het GroenLinks-kamerlid stelt dat ze zich grote zorgen maakt over de uitwerking van het stikstofplan. ,,Dat de stikstof door de provincie teruggedrongen moet worden, dat geloof ik wel. Elk natuurgebied is anders, de bron van de uitstoot ook. Wat ik wel vreemd vind, is dat elke provincie zijn eigen spelregels kiest. Als je leest wat de provincies zelf vinden, dan zie dat er steeds dat er gevraagd wordt om maatregelen van het Rijk. Het lijkt wel of de provincies bij de keuzes die ze moeten maken de schuld willen kunnen geven aan het Rijk, aan de minister.”

Volgens de partij kan het niet anders dat door het grondgebonden maken van melkveehouders een deel van de intensieve veehouderijen rondom de Peel en de Veluwe moeten verdwijnen.

Koekkoek: Alle hens aan dek

Marieke Koekkoek (Volt) wijst op het pas verschenen IPCC-rapport, dat stelt dat alle hens aan dek moeten om onomkeerbare klimaatverandering te stoppen. Dat vraagt om een omslag van de hele samenleving, ook van de landbouw. „We moeten toe naar meer balans tussen natuur en voedselzekerheid“, stelt ze. „Dat vraagt moeilijke keuzes, maar ook een toegankelijke overheid en eerlijke prijzen.“

Halve maatregelen kunnen daarbij volgens haar niet meer. Dat is niet iemand’s schuld, het helpt niet om een zondebok aan te wijzen, maar we hebben de grenzen van wat mogelijk is, overschreden.

Om die omslag te bereiken moet Nederland vertrouwen hebben in de uitvoerders, stelt ze, in de boeren.

Bisschop: Heleboel ellende in de sector

Roelof Bisschop (SGP) vindt dat een haalbare visie op een vitaal platteland en een visie op de landbouw mist in de milieuambities die van de Haagse tekentafel komen. ,,Dat leidt tot de vraag: waar willen de bewindslieden heen?”

De SGP wil een realistisch toekomstperspectief waarbij onder andere een duidelijke stip op de horizon komt voor de boeren, maar ook garantie dat boeren de kosten van groene aanpassingen terugkrijgen en dat ze een duidelijke stem hebben bij de gebiedsgerichte aanpak van het stikstofprobleem.

De SGP-er stelt dat de partij grote zorgen heeft over de aanscherping van de stikstofwet. ,,Het is gewoon niet haalbaar en zorgt voor een heleboel ellende in de sector. Waar wil het kabinet de ruimte voor woningen en andere projecten vandaan halen? Er is werk aan de winkel, maar waarom deze eenzijdige en onterechte framing”

Wassenberg: Alle seinen staan op rood

Frank Wassenberg (PvdD) is kritisch op de stikstofbrief. Die begint volgens hem met goede intenties, maar zet die niet door. „De regering zet in op vrijwilligheid, maar daarmee los je de problemen niet op“, stelt hij. „Daarmee halen we de doelstellingen niet, en dan is het straks prijsschieten bij de rechter.“ Het kabinet durft geen maatregelen af te dwingen, stelt hij, en blijft maar doormodderen. Daarmee worden de problemen niet opgelost.

Hij krijgt een vraag van Roelof Bisschop. Die vraagt waarom hij niet kijkt naar de gebiedsanalyses van een paar jaar geleden. Die tonen volgens hem dat het wel meevalt met de staat van de instandhouding van de natuur. Maar volgens Wassenberg staan alle seinen op rood; niet enkel wat hij in de stukken leest, maar ook wat hij als bioloog zelf waarneemt.

Waarom gaat de minister jaren wachten op de vrijwillige opkoopregelingen, vraagt hij, terwijl er nu al actie moet worden genomen? „De minister schrijft dat onteigenen verschrikkelijk is voor ondernemers“, stelt hij, „maar het is voor hen net zo erg om jarenlang aan het lijntje te worden gehouden.“ Hij spoort de regering daarom aan om nu actie te ondernemen.

Mulder: Hetze tegen de boeren

Edgar Mulder (PVV) noemt de plannen een grote overwinning voor Links Nederland. ,,Voor de boeren is er geen toekomst meer. Er is nog maar een oplossing: oprotten.”

De PVV-er hekelt het stikstofverhaal. ,,Het stikstofverhaal wordt er aan de haren bijgesleept om de maatregelen tegen boeren te rechtvaardigen. Stikstof is niet gevaarlijk, er is geen stikstofcrisis. Dat stikstof gevaarlijk is, is al vele malen ontkracht en er gaat niemand dood aan. Sinds 1990 is de stikstofuitstoot met ruim 60 procent gedaald. Dat is dus heel veel meer dan nu. Kan de minister dan een aantal natuurrampen noemen, die in die tijd gekomen zijn door die hoge stikstofuitstoot? Hoe je het ook wendt of keert, er wordt een hetze gevoerd tegen de boeren."

Van der Plas wil uitleg over ammoniak-top 100

"Wie pap wil eten, moet de lepel niet vergeten." Caroline van der Plas begint met een spreekwoord - wie een klus wil doen, moet het goede gereedschap hebben. Volgens haar toont de lijst met grote ammonia-uitstoters dat het ministerie een totaal gebrek aan kennis heeft. „Niemand daar heeft gezien dat de hoeveelheden van de veehouderijen op die lijst veel te groot waren", stelt ze. De BBB-voorvrouw wil weten wat hier gebeurd is, en wil daarom alle correspondentie tussen het ministerie en het RIVM over deze lijst inzien. En ze eist excuses van de ministers voor deze lijst.

Het gaat volgens Van der Plas bij het stikstofbeleid niet om de kwaliteit van de natuur, maar om woningbouw. Want dat is volgens haar de enige verklaring voor de focus op een KDW die niet te halen is. „Dan gaat het niet om de natuur te herstellen, maar om het opkopen van boeren om zo ruimte te maken voor woningen."

Van Campen: Onafhankelijke keuzes per gebied

,,Ik kan me geen ander land bedenken waar mensenhanden zo'n grote invled hebben gehad op hoe een land is gevormd.” Volgens de VVD-er is men voortdurend op zoek naar balans. ,,De VVD ziet het komen tot die balans als de grootste opdracht.”

De VVD benadrukt dat het goed is dat er een plan ligt om te komen tot het halen van de doelen om stikstof te verlagen, waarbij de natuur verbeterd wordt en weer een kans krijgt om te laten herstellen en de boeren een kans geeft om hun werk weer te doen. Wel vindt de partij dat de verbetering die noodzakelijk is, maar wel moet gebaseerd moet zijn op onafhankelijke keuzes per gebied. Hij wil dat Nederland zich aan de afspraken houdt die er voor de natuur gemaakt zijn, maar niet meer dan noodzakelijk is.

Ook vraagt hij aan de minister of de in 2017 gemaakte gebiedsanalyses, doelen en herstelmaatregelen nog te gebruiken zijn in plaats van alles opnieuw uit te zoeken. ,,De bestaande analyes geven al veel informatie.”

JA21 is kritisch

Derk-Jan Eppink (JA21) is kritisch op de plannen van de regering. „De stikstofmaatregelen zijn een teken van een planeconomie“, zegt hij. „De minister noemt in de brief wel 91 keer het woord ‘Onontkoombaar’. Dat is een synoniem van dwang.“ Hij wil van de minister een inschatting hoeveel boeren moeten worden opgekocht.

Eppink hekelt ook de focus op de KDW. „Jaap Hanekamp heeft gesteld dat die niet geschikt is om beleid op te baseren“, zegt hij, „maar toch wil de minister juist daarop sturen.“

Tjeerd de Groot: ‘Meer richting van de minister nodig dan nu gedaan’

De Groot (D66) ziet het coalitieakkoord als een breuk met het verleden, waarbij er een minister is om de natuur perspectief te geven en een minister om de boeren perspectief te geven. ,,Het is een geweldige opdracht die deze ministers hebben, een coalitieakkoord dat een einde maakt aan twintig jaar pappen en nat houden.”

De D66-er pleit ervoor om de ontwikkeling van de landbouw vast te leggen in KPI’s (kritische indicatie prestaties). ,,Bedrijven zouden controleerbaar en transparant moeten zijn, laten zien hoe ze werken aan de transitie.” Wel verwacht hij veel meer richting van de minister dan dat er nu is gedaan.

Boswijk: Focus op blijvende boer

Het debat begint. Derk Boswijk (CDA) trapt af. De regering moet de transitie van de landbouw inzetten, stelt hij, en daarvoor moeten ze een duidelijke stip op de horizon zetten en het vakmanschap van de boer ruimte geven. De transitie gaat alleen werken, stelt hij, als het eindresultaat beter is dan de huidige status quo. En dan helpt het niet als van de start al wordt uitgegaan van een halvering van de veestapel. Of als er een brief wordt verstuurd met foute stikstofcijfers. Daarmee krijg je de mensen niet mee in de transitie, en dan mislukt die.

Wat stikstof betreft wijst hij de ministers erop dat ze niet enkel moeten focussen op de Kritische Depositiewaarde (KDW). „Je moet niet focussen op het stikstofeffect op de vierkante centimeter, maar kijken naar brede natuurdoelstellingen. We hebben juist de brede ecologische toets in het coalitie-akkoord gezet, om van de focus op de KDW af te komen.“

Hij wil weten hoe de regering gaat zorgen dat bij de gebiedsgerichte processen de positie van de boer gelijk is aan die van de andere partijen aan tafel. Maar vooral wil hij dat de focus bij de blijvende boer ligt. „Het zou mooi zijn als de minister zegt: ‘Wie door wil gaan, die gaan we helpen.’“

Ministers bij Agractie-protest

Ministers Van der Wal en Staghouwer zijn naar buiten gekomen, naar het boerenprotest. Bart Kemp spreekt ze toe via een megafoon. Hij herhaalt dat onteigening en gedwongen opkoop onbespreekbaar zijn. "We snappen dat er iets moet gebeuren, en we willen ook verduurzamen en innoveren", vertelt hij. „Velen van ons willen de komende jaren stoppen, en sommigen van ons willen ook verplaatsen. Maar dat is ons aanbod, daar moet u het mee doen. Maar als u meent de weg op te moeten gaan van gedwongen onteigening, dan zal een vreedzame boerenactie omslaan in een boerenopstand."
Van der Wal loopt meteen na de speech op Kemp af. "Weet dat ik er alles aan zal doen om een gedwongen opkoop te voorkomen" vertelt zij. Ze heeft geen tijd om verder te discussieren, omdat het debat begint.

Agractie protesteert

Ondertussen is Agractie bij de Tweede Kamer gearriveerd. De belangenorganisatie heeft een pop-up protest georganiseerd tegen gedwongen onteigeningen en rekent op zo'n honderd trekkers. Onder andere Bart Kemp en Irene van der Marel zullen hier spreken.

Erik Luiten legt uit: „We willen absoluut niet dat gedwongen opkoop gaat plaatsvinden. We willen minister Van der Wal laten zien wat haar brief, en daarna haar uitspraken in de media, doen met boerengezinnen. Als je zo makkelijk praat over eigendommen die al generaties lang in familiebezit zijn, dan begrijp je totaal niet hoe boerengezinnen leven."

Hoofdlijnendebat

In het coalitie-akkoord heeft de regering vastgelegd om de natuur in Nederland in goede staat te brengen. Daarbij gaat het niet enkel om stikstof, maar ook om waterkwaliteit, bodem, klimaat en biodiversiteit. Die opgave is het raamwerk waarbinnen ruimte is voor landbouwbeleid.

Minister Staghouwer heeft in februari aangegeven dat de landbouwsector daardoor ook voor een opgave komt te staan. Hij wil boeren in staat stellen de transitie naar die nieuwe omgeving door te maken, en ze ondersteunen bij die omslag.

Afgelopen vrijdag heeft minister Van der Wal een hoofdlijnenbrief over haar beleid naar de Tweede Kamer gestuurd. Daarin viel vooral de dadendrang op die zij tentoonspreidde, na bijna drie jaar stilstand op het stikstofdossier.

Van der Wal zal in ieder geval uit moeten leggen hoe het kan dat ze een verkeerde lijst van grootste ammoniak-uitstoters naar de Kamer heeft gestuurd. Caroline van der Plas wil weten wat er gebeurd is, en of die foute lijst ook aan de basis heeft gelegen van kabinetsbeleid. Zij wilde voor het debat van vanavond een brief van de minister krijgen, maar daar kreeg ze de rest van de landbouwcommissie niet in mee. Zij willen wel een uitleg, vertelden ze, maar dan liever een waarin het ministerie de tijd neemt om precies uit te zoeken wat er mis is gegaan, dan een brief die binnen een halve dag in elkaar moet worden gezet, waardoor de informatie onvolledig zou kunnen zijn.

Het debat zal om zes uur beginnen. Oorspronkelijk zou het tot elf uur duren, maar Van der Plas heeft al om een verlenging gevraagd.