Column: Stikstofindoctrinatie en laffe bestuurders

Vorige week stuurde minister Van der Wal van Stikstof en Natuur haar hoofdlijnenbrief over het stikstofbeleid naar de Tweede Kamer. Diezelfde avond mocht ze aanschuiven bij televisieprogramma Op1. Ik heb de stikstofindoctrinatie tenenkrommend aangekeken. Ik zag een minister die eigenlijk niet goed wist waar ze over sprak. Ze deed wel haar best, maar voor dit zware dossier heb je een door de wol geverfde politicus nodig met kennis van de dossiers. Geen handige politicus die als een verlengstuk opereert van ambtenaren die al meer dan twintig jaar in een bepaalde richting denken en met stikstof eindelijk de landbouw denken te kunnen reduceren. Van der Wal kwam echter niet deskundig en ook niet handig over. Ik vond haar denigrerend richting boeren.

Jenga-spelletje

Woensdagavond bij het hoofdlijnen debat in de Tweede Kamer deed ze dat weer. Ik weet niet welke communicatiemedewerker de term had bedacht, maar ze opende haar antwoordensessie met de mededeling dat de natuur een jenga-spelletje is en steeds verder wordt aangetast en dan uiteindelijk helemaal uit elkaar valt. Dat is natuurlijk dikke onzin. Er is altijd natuur en er zal altijd natuur blijven, alleen hebben we in Nederland de natuur zo sterk gedefinieerd en in wetgeving vastgelegd dat dat wensbeeld misschien niet haalbaar is. Het is ook goed mogelijk dat het wel haalbaar is, maar dat weten we niet zo goed.

Heidevennetjes

Van der Wal kwam ook met een interessant voorbeeld. Ze had het over heide en vergrassing. Die 'vergrassing was in de jaren negentig veel erger dan nu'. Opvallend, want tot nu toe hoorde ik alleen dat het steeds erger wordt uit de mond van de ministers. Ze lichtte niet toe waar dat door kwam, want ze wilde een punt maken bij heidevennetjes. Die lagen volgens haar, of de ambtenaar die het had opgeschreven, ‘letterlijk aan het infuus’. Het ging nu weer goed, maar ‘zonder oppompen van gebufferd water was dat onmogelijk’. Het raakt de kern van het hele probleem van het Nederlandse natuurbeleid, maar ik vermoed dat minister Van der Wal het zelf niet eens door heeft.

Fout natuurbeleid

Overheden en natuurorganisaties hebben samen de natuurkwaliteit achteruit laten lopen door tientallen jaren bijna niets te doen in de natuur. Dat was goedkoop en paste goed in het beeld dat menselijk handelen de natuur zou schaden. Overheid en natuurorganisaties realiseerden zich niet dat al die natuur, die vooral bestaat uit oude cultuurlandschappen, ontstaan zijn door actief handelen van de mens. Als je dan tientallen jaren bijna niets doet en nu met een paar boswachters een gebied moet beheren waar vroeger honderden mensen in werkten, dan kun je op je klompen aanvoelen dat die gebieden veranderen qua soortensamenstelling. Door weer actief in te grijpen, in ambtenarentaal heet dat natuurherstelprojecten, krijg je die gebieden weer meer in de staat die we willen. Dat is geen jenga-spelletje maar fout beleid. Niet bewust denk ik, maar met die inzichten had wel iets gedaan moeten worden toen we in Nederland vast gingen leggen welke natuur we precies willen behouden of laten toenemen. Dat is niet gebeurd, waardoor het ministerie van LNV nu met onteigening dreigt omdat gebieden rond de Veluwe en de Peel ‘rood kleuren’ zoals de minister het noemde.

Onhoudbaar stikstofbeleid

Ik durf de voorspelling wel aan dat het huidige beleid van deze minister op de schop gaat, omdat het niet houdbaar is. Het draagvlak voor dit ecologische oogkleppenbeleid neemt steeds verder af. Binnen de VVD neemt het verzet toe. Op het partijcongres van de VVD werd een motie aangenomen om vooral in te zetten op innovatie, maar de hoofdlijnenbrief en in haar mediaoptredens gaat het eigenlijk alleen maar om versnellen met de onteigeningsstok. En dan steeds het woordje ‘onontkoombaar’ erbij. Ze ‘gruwelt’ daar zelf van zegt ze, maar dat gelooft niemand als je het de hele tijd benoemt als oplossing.

Innovatie getraineerd

Het innovatiespoor waar veel minder geld voor is gereserveerd kan veel effectiever zijn, maar het beleid is dat er veel boeren weg moeten. De Nieuwskoopse boeren lopen al een paar jaar te leuren met hun plan bij overheden om met flinke stikstofreductie het voortbestaan van hun bedrijven veilig te stellen en tegelijk de natuur en de rest van de economie te helpen. De overheid traineert dit soort processen. Als de wil er was had een deel van die stallen nu al aangepast kunnen zijn. Door te dralen komt de zelf gecreëerde deadline om voldoende stikstofuitstoot te reduceren dichterbij en dan kan de minister straks niet anders, volgens haar dan, om te gaan onteigenen. Tata Steel in IJmuiden, zo betoogde de minister, mag wel een filter plaatsen in de schoorsteen, waardoor er in 2025 al 30 procent minder stikstof wordt uitgestoten. De Nieuwkoopse boeren kunnen een veelvoud reduceren, ook voor 2025 al, maar staan nog steeds te wachten op toestemming en subsidie.

LTO Noord opgestapt

LTO Noord in Overijssel heeft het inmiddels begrepen. Ze zijn uit de gebiedsprocessen gestapt omdat er geen sprake is van een bottum-up proces, maar van keiharde doelstellingen die binnenkort vanuit Den Haag worden gedicteerd. Of zoals de minister het verwoordde ‘richtlijnen die ook heel duidelijk kunnen zijn’. Het is geen toeval dat het opstappen als eerste in Overijssel gebeurd. Daar zijn ze al wat verder met de processen en hebben ze bovendien de ervaring dat het natuurbeleid niet om feiten draait. Gedeputeerde Gert Harm ten Bolscher noemde het spijtig dat LTO Noord is opgestapt en hoopt ze snel weer aan tafel te krijgen, maar hij hij moet zelf eens in de spiegel kijken.

Laffe bestuurder

Binnen het gebiedsproces Het Wierdense Veld stond dit voorjaar een bezoek gepland aan de snipper hoogveen die daar nog zou zijn. Het is er niet en op de plek waar de doelstelling ligt om weer hoogveen te ontwikkelen zeggen ecologisch onderlegde deskundigen dat het helemaal niet kan. Op het laatste moment blies de gedeputeerde het bezoek af omdat hij niet in discussie wilde met de onafhankelijk deskundigen. Als je als politicus feiten niet onder ogen durft te zien of in ieder geval daar niet eens de discussie over durft aan te gaan, dan klopt er iets niet. Dan ben je bovendien een laffe bestuurder. Zo’n bestuurder kan geen proces begeleiden waar vooral de landbouwsector de rekening betaalt. Dat moet iemand zijn die boven de partijen staat en ook richting een minister moet zeggen ‘niet alles kan overal’.

Ongeloofwaardig

Ik voorspel ook dat boeren op meer plekken gaan stoppen binnen de gebiedsprocessen. Helemaal als de dictaten uit Den Haag bekend worden gemaakt en duidelijk wordt dat er overal op grote schaal boeren weg moeten in plaats van dat ze met innovatie aan de slag kunnen zoals wel wordt toegestaan in andere sectoren. Van der Wal benoemt dat ze boeren perspectief wil geven. Beste minister, boeren geloven dat niet, als het voornaamste doel is om eerst op grote schaal boeren te saneren. Dan helpt het niet door steeds luider te roepen dat onteigening nodig is om de rest van de economie door te kunnen laten draaien. Mijn advies, haal het schot tussen opkoop- en innovatiegelden weg. Dan is de onteigeningsstok van tafel en hou je de meeste boeren wel aan tafel.