Column: ‘Menselijke fout’ RIVM is onnodig omrekenprogramma

Laura Bromet van GroenLinks stelde op 22 februari vragen aan minister Van der Wal en vroeg haar onder andere een top 100 aan te leveren van bedrijven die de meeste stikstof uitstoten. Uit de vraagstelling kan afgeleid worden dat Bromet inzichtelijk wilde krijgen welke grote uitstoters verantwoordelijk zijn voor de meeste depositie in Natura 2000-gebieden. Waarschijnlijk met als doel om daar extra politieke druk op te krijgen om deze bedrijven weg te krijgen of de uitstoot flink te laten reduceren.

Twee lijsten

De minister kan Bromet geen antwoord geven op de vragen welke bedrijven de meeste depositie veroorzaken. Wel komt ze op 5 april met twee lijsten top-uitstoters. Een voor NOx en een voor ammoniak. De reden die ze gaf was dat de verspreiding van deze twee stoffen verschillend is. In de toelichting schreef ze dat de data uit de database van Emissieregistratie komt. De regie en aansturing van deze database is ondergebracht bij het RIVM.

Fouten

Direct na publicatie van die lijst komen er op het ministerie berichten binnen dat er fouten zitten in de lijst. Uit de correspondentie die de minister naar de Tweede Kamer stuurde blijkt dat er iemand uit de Provincie Flevoland gebeld heeft en zich afvraagt of er geen komma verkeerd staat. Ze kennen geen bedrijf met zo’n hoge uitstoot. In app-verkeer tussen waarschijnlijk ambtenaren op het ministerie gaat het al snel om een menselijke fout die gemaakt is door een medewerker van het RIVM.

App-verkeer

Een paar opvallende citaten uit dat app-verkeer:

‘Weet bijna zeker dat als er een fout gemaakt is, dat die alleen in de tabel ammoniak zit. Lastig natuurlijk met commentaar op meten e.d., maar shit happens (ALS er al een fout blijkt te zijn gemaakt)’

De ambtenaar twijfelt op dat moment dus nog of er wel sprake is van een fout.

‘En balen voor rivm. Staan er al zo lekker op in bepaalde kringen [05-04-2022 18:41:06] : Dat is natuurlijk het probleem... bepaalde partijen zeggen al dat de berekeningen niet kloppen... en dat is nu ook zo’

De ambtenaren voelen goed aan dat het imago van het RIVM een extra deuk oploopt. Wat ook opvalt in het app-verkeer is dat de ambtenaren de fout volledig wijten aan het RIVM en zelf alleen maar als doorgeefluik fungeren. Diezelfde avond gaat er nog een bericht uit naar de Tweede Kamer dat de lijst fouten bevat met een toelichting van het RIVM dat er foutieve RAV-codes gekoppeld zijn, waardoor bedrijven met emissiearme technieken een veel grotere uitstoot kregen toebedeeld. De directeur van het RIVM gaat diep door het stof, maar volgens mij om de verkeerde reden.

Omrekenen overbodig

De grote pluimvee- en varkensbedrijven zijn verplicht om jaarlijks hun emissie door te geven via Emmissieregistratie. Die registreren hun daadwerkelijke uitstoot. Die data kan gewoon één op één uit het systeem worden gehaald. Waarom het RIVM een werkelijke uitstoot omrekent naar een uitstoot zonder emissiereducerende maatregelen is onduidelijk. De suggestie van een menselijke fout is dan ook erg vreemd, want het gaat hier om een overbodige grootschalige rekenexercitie. Dat is geen fout, maar een zeer gerichte, doelbewuste actie.

Nieuwe lijst

Op 15 april stuurt de minister een nieuwe brief met toelichting en de twee aangepaste lijsten naar de Tweede Kamer. Zoals verwacht dalen de landbouwbedrijven op deze ranglijst. De eerste vijftig veehouderijen op de nieuwe lijst blijken samen 15 procent minder uit te stoten dan op de eerste lijst. Het bedrijf uit de Noordoostpolder zakte van plek 7 naar 34, doordat uit de nieuwe berekening bleek dat het bedrijf 64 procent minder uitstoot. Dat blijkt uit een eerste analyse van beleidsmedewerker Henny Verhoeven van de BoerBurgerBeweging. Alhoewel de data van de minister niet gekoppeld is aan bedrijfslocaties zijn er wel verbanden te leggen tussen bedrijven in specifieke gemeenten op beide lijsten.

Hogere uitstoot

De nieuwe lijst roept opnieuw vragen op. Uit de analyse van Verhoeven blijken 17 bedrijven op de nieuwe lijst een hogere uitstoot te hebben gekregen. Het kan gaan om nieuwe bedrijven binnen dezelfde gemeente, maar dan is het aantal erg hoog omdat er maar weinig nieuwe vergunningen zijn afgegeven de laatste jaren. Ook verschillen van enkele procenten daling stroken niet met de grote verschillen in emmissiereductietechnieken. Navraag door onze redactie bij het ministerie leverde een verwijzing op naar het RIVM. En daar bleken meer vragen te zijn binnengekomen. Ook een aantal gemeenten zien grote verschillen. In plaats van antwoorden te geven verklaarde het RIVM om op korte termijn een technische briefing te geven in de Tweede Kamer om uitleg te geven.

Fijnproevers

Misschien is de hele lijst voer voor de fijnproevers, want in het stikstofbeleid kan de overheid er nog niet zoveel mee. De minister schreef in haar eerste brief al dat er vanuit de gebiedsgerichte aanpak gekeken moet worden naar bedrijven die de grootste depositie veroorzaken in Natura 2000-gebieden. Zij komt binnenkort met cijfers van bedrijven die per gebied voor de meeste depositie zorgen. Hoe de overheid dat bepaalt is natuurlijk interessant, want daarvan gaat afhangen welk bedrijf een labeltje krijgt om fors te reduceren of te stoppen.

Bijvangst

De hele exercitie met deze top 100 geeft vooral aan dat het voor de overheid blijkbaar erg complex is om bedrijven aan te wijzen. Maar onderaan de streep levert het wel een onverwachte bijvangst op, want het ministerie stuurde een jaar geleden een rapportage naar Brussel over de uitstoot van ammoniak en daarin is ook gerekend met standaardstalsystemen en niet met de emissiereducerende technieken. Dat verklaart misschien waarom het RIVM ook in eerste instantie begon met rekenen. Verhoeven denkt dat het ministerie dat doet omdat er geen vertrouwen is in die emissietechnieken. Het is een intrigerende vraag, want het ministerie heeft die technieken nog wel op een lijst staan waar boeren uit moeten kiezen om hun stal emissiearm te krijgen. In Brabant moet dat al heel snel voor elkaar zijn (begin 2024).

Claims richting LNV

Mocht het inderdaad zo zijn dat het ministerie er al bijna een jaar vanuit gaat dat bepaalde systemen niet goed werken, dan hadden die systemen van de lijst gemoeten. De BoerBurgerBeweging heeft er inmiddels Kamervragen over gesteld, dus we moeten het even afwachten. Mocht het daadwerkelijk zo zijn, dan kan het ministerie wel een paar claims tegemoet zien om de nutteloze investering terugbetaald te krijgen.