De grutto als verhalenverteller van de Nederlandse boerennatuur

Waarom vind je het belangrijk dat mensen zien welke reis de grutto maakt?

Ruben Smit: „Ik vind het belangrijk dat mensen zien dat de grutto niet alleen een ruimtelijke reis maakt, maar ook een tijdreis. Die grutto is niet altijd een weidevogel geweest. Dat is door de jaren heen veranderd. Dat is voor veel mensen nieuw. Er is ook toekomstperspectief voor grutto's omdat ze zich verplaatsen naar IJsland. Daarnaast brengen we de ruimtelijke reis in beeld. Ik had nog nooit eerder beelden gezien van de grutto in Afrika. Wel eens een foto, maar ik wilde zien hoe de grutto daar samenleeft met de rijstboerinnen. Zo maak ik altijd mijn films. Ik wil beelden maken en een verhaal vertellen over iets waar ik zelf naar op zoek ben. Ik wil het verhaal vertellen van iets wat mensen nog nooit gezien en gehoord hebben.

Tijdens het kijken kom je erachter dat ónze nationale vogel een groot deel van zijn tijd in het buitenland doorbrengt. Ik denk ook dat de mensen gaan schrikken als ze zien dat de grutto in Senegal een plaag is. Grutto's worden daar bijna verkettert. Dat komt doordat ze steeds meer en meer een negatieve factor zijn in het leven van de rijstboerinnen omdat ze hun rijstoogst en zelfs hun zaaigoed opeten. Dat komt enerzijds ook door klimaatverandering want de regen in Afrika valt steeds later en onvoorspelbaarder. En anderzijds komt dat door wat wij in Nederland doen. In Nederland beginnen we steeds eerder met landwerk. Hierdoor zijn de grutto’s eerder klaar met hun broedseizoen en geen ze eerder terug naar Senegal. Daar komen ze nu vaak aan op het moment dat de rijst net gezaaid wordt. Dat is een probleem."

In de trailer zie je dat er op de grutto geschoten wordt. Is dat in Senegal?

„Nee, dat gebeurt niet echt in Senegal. De grutto’s worden daar wel op allerlei andere manieren verjaagd. Dat schieten, dat is een beeld uit Frankrijk. Om preciezer te zijn uit Noordwest-Frankrijk bij de monding van de Somme. Dat is bekend 'stopover'-gebied voor de grutto als ze weer teruggaan naar het noorden in februari. Officieel wordt daar niet op grutto’s gejaagd, maar er staan wel elk jaar honderden jagers klaar. En ja, in het verleden zeker en nu nog steeds zijn veel steltlopers, waaronder de grutto, hun leven niet zeker daar."

Ik vind het best bijzonder dat je dat in beeld kan én gaat brengen in de documentaire.

„Ja, ik wilde dat graag in beeld brengen omdat ik het belachelijk vind dat er nog op veel steltlopers en eendensoorten wordt geschoten binnen Europa. Dat het bij die Fransen zo diep zit om op die bijzondere vogels te jagen. Ik vond dat we daar een statement moesten maken. In de film zie je een geweer en je ziet ook dat er op grutto’s geschoten wordt, maar je mag het zelf zo interpreteren als je wilt. In de documentaire geven we er geen oordeel aan. Ik steek zelf echter mijn nek er wel voor uit dat daar een betere regeling voor moet komen. Het is van de gekke dat wij miljoenen uitgeven om de grutto te beschermen terwijl hij daar nog steeds zijn leven niet zeker is."

In de film breng je ook Nederlandse boeren in beeld. Wist je voordat je de film ging maken al hoe boeren zich inzetten voor de weidevogels?

„Daar had ik me al wel in verdiept, maar als je écht gaat filmen zie je nog veel meer. We wilden in ieder geval Nederlandse boeren in beeld brengen. Daarnaast filmden we ook boeren in het buitenland, in IJsland en in Senegal. In Nederland hebben we bewust gekozen om twee soorten boeren in beeld te brengen. Wim van Ittersum is een reguliere melkveehouder die in de polder van Mastenbroek woont. Die heeft een hele eigen manier om een regulier relatief groot melkveebedrijf te combineren met de zorg voor weidevogels. Daarnaast brengen we een iets kleinere biologische melkveehouder in beeld. Dat is Piet van het Klooster uit de Arkenheem polder. Beide boeren zitten in van origine goede weidevogelgebieden en beide boeren hebben tientallen grutto’s en andere weidevogels op hun percelen.

Op het boerenbedrijf komen twee werelden bij elkaar. Het leven van de grutto en het leven van de boer. Het leven van de grutto kun je alleen maar goed laten zien als je ook het leven van de boer laat zien. Ze leven samen in een ecosysteem. Die grutto functioneert alleen maar als hij op bepaalde weilanden kan zitten met een bepaald beheer. Daar komt van alles bij kijken dus je ziet elke keer het leven van de grutto en dan weer het leven van de boer en weer terug. Dat is echt een samenspel."

Heb je tijdens het maken van de film iets geleerd over Nederlandse boeren en is daardoor je kijk op de boeren veranderd?

„Ja, mijn kijk op de boeren is best wel veranderd. Ik kan me nu heel goed verplaatsen in boeren. Nog beter dan ik al deed. Ik heb gezien wat ze voor weidevogels over hebben. Wat je ziet is dat boeren meer moeite moeten doen om iets voor weidevogels te doen dan wanneer ze dat niet doen. Dus ik heb heel veel respect voor de boeren die zich daarvoor inzetten. Want dat zijn liefhebbers. Enerzijds is dat heel mooi, maar anderzijds is dat ook heel zorgwekkend. Want als het niet vanuit je hart komt en het wordt je niet geleerd door familie dan hebben weidevogels geen toekomst in Nederland. Ik zie de dilemma's. En die dilemma's ben ik ook veel beter gaan snappen."

Een dilemma waar boeren het nu veel over hebben is de beheervergoeding. Want het blijft een vergoeding en beheer is nog steeds geen verdienmodel voor boeren. Snap je dat dat frustraties oplevert?

„Ik snap dat het frustraties oplevert, maar ik zou graag willen dat boeren het wat minder vanuit het verdienmodel zouden zien. Ik denk dat er op dit moment er echt een bewustwording moet plaatsvinden van de rol van weidevogels, maar überhaupt van biodiversiteit, als graadmeter van hoe gezond je bedrijf is. Zeker ook gezien de spanningen die er op dit moment in de samenleving zijn. Dan heb ik het niet over financieel economisch, maar vooral ook over hoe gezond je land nog is. Ik denk dat heel veel agrariërs dat niet beseffen. Als je geen weidevogels meer hebt betekent het ook dat je nog maar één soort regenworm hebt. En maar één of twee soorten grassoorten en weinig kruiden. Dat je bijna geen zweefvliegen meer hebt. Dat je grondwater over het algemeen ook niet gezond is en je lucht ook niet. Het is in je directe belang om ervoor te zorgen dat je erf en je directe omgeving gezond is. En dat helpt weidevogels dan ook weer. De aanwezigheid van weidevogels is een teken dat je gezond bezig bent. Biodiversiteit is een middel om beter te produceren en klimaatbestendiger te zijn."

Waarom zouden boeren naar de film ‘Grutto! De reis van onze nationale vogel’ moeten kijken?

„Ik denk dat heel veel boeren geïnteresseerd zijn om te kijken naar hoe andere boeren in Nederland het doen. En ook ook wel dat ze een stukje van die liefde kunnen leren door de film. Dus die passie die boer Wim en Piet laten zien, dat werkt heel aanstekelijk. En ik wil ze een bepaald gevoel meegeven dat die vogel ergens voor staat. Een boer mag er trots op zijn als de grutto zijn land uitkiest om op te broeden. Zo zou het moeten zijn."

Wat hoop je dat boeren en burgers het meeste bij blijft na het zien van de film?

De documentaire is dusdanig heftig dat je in eerste instantie heel veel respect en gevoel krijgt voor de grutto. Hoe hij probeert te overleven. Eigenlijk is hij een voortdurende vluchteling die over de wereld vlucht en overal maar probeert om te overleven. Aan de andere kant denk ik ook dat de film oproept om na te denken over hoe we in Nederland met onze landbouw omgaan en hoe we dat in de toekomst moeten gaan doen. Het geeft voeding aan een goede discussie die niet alleen maar op basis van sentiment wordt gevoerd. Ik denk dat mensen als ze de documentaire hebben gezien denken: ‘Jeetje wat doet die grutto er allemaal voor’. Ik denk ook dat het samenspel met de mensen bewondering en frustratie over ons systeem oproept. Ik hoop dat de kijkers gaan nadenken over hoe zij hun steentje kunnen bijdragen, zowel als consument en als producent.

Waar kan men de documentaire gaan bekijken?

De première is op donderdag 7 juli in Ede in de Pathé-bioscoop. Daarnaast gaat de film in meer dan 50 bioscopen en theaters in Nederland draaien. Over meer dan een jaar komt de documentaire ook op tv, maar dit is een documentaire die je in de bioscoop moet zien. Het geluid is zo waanzinnig. Van al die vogels en het leven op het erf en in de verschillende landen. Het is zoveel mooier op het grote doek. Dan zit je er écht tussen. We hebben zoveel aandacht besteedt aan het geluid. Als je hem op tv ziet dan ervaar je dat veel minder.